Wygaśnięcie uprawnienia do żądania podwyższenia umówionego wynagrodzenia przez sąd w ramach klauzuli rebus sic santibus.

Wzrost cen przesłanką inicjującą renegocjowanie umów.

W czasach drastycznego wzrostu cen, spowodowanego trudną sytuacją geopolityczną, coraz częściej wykonawcy, sprzedawcy i usługobiorcy inicjują proces renegocjowania zawartych wcześniej umów w zakresie wynagrodzenia. Okazuje się bowiem, że skalkulowane na etapie negocjacji wynagrodzenie za wykonanie kontraktu w związku z nieprzewidywalnym wzrostem cen materiałów, surowców, paliwa, energii elektrycznej, gazu itd. nie tylko nie pozwala na osiągniecie wcześniej zakładanego zysku z tytułu jego realizacji umowy, ale wręcz generuje stratę.

Czym skutkują owe negocjacje?

W wielu wypadkach strony wypracowują w powyższym zakresie niezbędny konsensus, jednak równie często nie dochodzą one do porozumienia, skutkującego podwyższeniem umówionego wynagrodzenia.

Klauzula rebus sic santibus jako alternatywa podwyższenia umówionego wynagrodzenia.

W takiej właśnie sytuacji wykonawcy, usługobiorcy i sprzedawcy coraz częściej inicjują procesy sądowe, w których opierają swoje żądanie na klauzuli rebus sic santibus, uregulowanej w przepisie art. 357 [1]  k.c.  Zgodnie z w/w przepisem sąd może m.in. podwyższyć umówione wynagrodzenie, jeśli powód udowodni, że:

1. zaistniały nieprzewidywalne w trakcie zawierania umowy nadzwyczajne okoliczności,
2. w następstwie okoliczności, o których mowa w pkt 1, wykonanie zobowiązania wiązałoby się z nadmiernymi trudnościami lub spowodowałyby rażącą stratę.

Na jakiej problematyce chciałabym się skoncentrować?

W niniejszym wpisie chciałabym przestudiować niezwykle istotną kwestię, nie wynikająca wprost z w/w przepisu, a mianowicie zagadnienie wygaśnięcia uprawnienia do żądania podwyższenia umówionego wynagrodzenia przez sąd w ramach klauzuli rebus sic santibus.

Kiedy jest możliwym (a kiedy nie)  skuteczne domaganie się podwyższenia wynagrodzenia przez sąd na podstawie klauzuli rebus sic santibus?

1. Możliwym jest skuteczne domaganie się podwyższenia wynagrodzenia przez sąd na podstawie klauzuli rebus sic santibus, gdy umowa nie została wykonana i nie upłynął jeszcze termin jej realizacji[1].
2. Niemożliwym jest skuteczne domaganie się podwyższenia wynagrodzenia przez Sąd na podstawie klauzuli rebus sic santibus, gdy umowa została już wykonana[2].
3. Niemożliwym jest skuteczne domaganie się podwyższenia wynagrodzenia przez Sąd na podstawie klauzuli rebus sic santibus, jeżeli świadczenie nie zostało spełnione w terminie. Po terminie, wynikającym z umowy nie można bowiem twierdzić, że jego spełnienie byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami lub groziło jednej ze stron rażąca stratą[3].
4. Wyjątek od zasady braku możliwości skutecznego domagania się podwyższenia wynagrodzenia przez sąd w przypadku wykonania umowy, przewidziany został w przepisie art. 632 par. 2 k.c.(będącym przepisem szczególnym, wyłączającym stosowanie przepisu ogólnego, jakim jest art. 357 [1] k.c.) W/w przepis odnosi się do umów o dzieło i umów o roboty budowlane, w których strony przewidziały wynagrodzenie ryczałtowe. Na podstawie w/w przepisu ze skutecznym żądaniem podwyższenia ryczałtu można wystąpić także po wykonaniu dzieła/umowy o roboty budowlane. Terminowe ich wykonanie jest bowiem obowiązkiem wykonawcy, domaganie się wyższej zapłaty nie odracza umówionego terminu wykonania dzieła, a zwlekanie z jego wykonaniem naraża wykonawcę na zarzut nienależytego wykonana zobowiązania i związane z tym skutki[4].
5. Jeżeli przesłanki z art. 357 [1] k.c wystąpiły po częściowym wykonaniu zobowiązania, możliwym jest skuteczne domaganie się podwyższenia wynagrodzenia w odniesieniu do niewykonanej jego części[5].
6. W odniesieniu do umów, w których świadczenie określone jest jako całość, a jego części oddawane są etapami, w wyniku czego następuje podział płatności wynagrodzenia (tak np. umowie o roboty budowlane), wytoczenie powództwa po wykonaniu znacznej części umowy i po otrzymaniu za wykonane prace wynagrodzenia, nie stoi na przeszkodzie podwyższeniu wynagrodzenia przez sąd na podstawie klauzuli rebus sic santibus w odniesieniu do całej umowy. Fakt wykonania części robót budowlanych, ich odbioru i rozliczenia nie oznacza bowiem, że w tej części umowa wygasła[6].
7. Stan niewykonania zobowiązania (za wyjątkiem sytuacji, opisanej w pkt 4) musi istnieć na dzień wniesienia powództwa. Czas trwania postępowania sądowego nie może mieć bowiem wpływu na możliwość skorzystania z waloryzacji ustawowej[7].

W powyższym wpisie wykorzystano fotografię autostwa Mikael Blomkvist, opublikowaną w serwisie pexeles.com.

[1] Tak SN w wyroku z dnia 21 lipca 2006 r., sygn.akt III CSK 119/05

[2] Ibidem

[3] Ibidem

[4] Tak SN w wyroku z dnia 11 stycznia 2017 r., sygn. akt IV CSK 109/16

[5] Tak SA w Warszawie w wyroku z dnia 4 lipca 2016 r., sygn. akt VI ACa 569/15

[6] Ibidem

[7] Ibidem