Czy osoba ubezwłasnowolniona może sporządzić testament?

Kontekst.

Pojawienie się w rodzinie ciężkiego schorzenia, takiego jak Alzhaimer, choroba otępienna, czy demencja starcza, stanowi trudny sprawdzian dla najbliższych jej członków w kontekście istnienia szczerej woli niesienia pomocy, organizacji procesu sprawowania opieki, czy udzielania sobie wzajemnego wsparcia.

Najbliżsi członkowie rodziny często zdają ów egzamin celująco. Zdarza się jednak i tak, że trudności związane ze sprawowaniem opieki nad chorą osobą starszą uzewnętrzniają negatywne pobudki członków rodziny, obojętność, brak wrażliwości na cierpienie, interesowność, podatność do wchodzenia w konflikty na gruncie majątkowym.

Często dopiero obserwując postawę najbliższych członków rodziny w tak trudnej sytuacji, małżonek osoby chorej dostrzega potrzebę uregulowania praw majątkowych do spadku, jaki pozostawią po sobie małżonkowie (który postrzegany jest przez nich jako całość) – po to by zapobiec ewentualnym przyszłym konfliktom w rodzinie, aby wynagrodzić osobie bliskiej szczególne zaangażowanie w chęć niesienia pomocy w tej trudnej sytuacji, czy też, aby zabezpieczyć przyszłość nieporadnych członków rodziny.

Problem polega jednak na tym, iż jakkolwiek małżonek osoby chorej może dokonać rozporządzeń na wypadek śmierci, dotyczących udziału w spadku, jaki po sobie pozostawi, takiego rozporządzenia majątkiem nie może już dokonać osoba starsza, dotknięta ciężką chorobą wieku starczego, wyłączjącą świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Osoba taka posiada bowiem najczęściej status osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie.

Czym jest ubezwłasnowolnienie i jakie ma konsekwencje prawne?

Ubezwłasnowolnienie to decyzja sądu, na mocy której osoba dotknięta ciężką chorobą  traci zdolność do czynności prawnych. Może ono być:

• częściowe – kiedy osoba może dokonywać tylko niektórych czynności prawnych za zgodą kuratora, ewentualnie sądu rodzinnego;
• całkowite – kiedy osoba traci pełną zdolność do czynności prawnych i nie może samodzielnie składać żadnych oświadczeń woli.

Osoby cierpiące na zaawansowaną demencję, Alzheimera lub inne choroby neurodegeneracyjne często zostają ubezwłasnowolnione całkowicie, ponieważ ich stan zdrowia uniemożliwia im świadome podejmowanie decyzji.

Testament, a zdolność do czynności prawnych

Zgodnie z polskim prawem, testament może sporządzić wyłącznie osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Oznacza to, że:

• osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może sporządzić testamentu, ponieważ jest pozbawiona zdolności do składania ważnych oświadczeń woli;
• testamentu nie może również sporządzić opiekun prawny osoby ubezwłasnowolnionej, nawet za zgodą sądu rodzinnego, ponieważ jest to czynność osobista;
• jeżeli testament został sporządzony przez osobę, która znajduje się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli, może on zostać uznany za nieważny. Nawet jeśli dokument zostanie formalnie podpisany, w przyszłości możliwe będzie jego skuteczne podważenie;
• notariusz nie powinien sporządzić testamentu, jeśli nabierze wątpliwości co do możliwości logicznego kontaktu z testatorem.

Jak uniknąć problemów ze spadkiem?

Z uwagi na powyższe ograniczenia, warto zawczasu podjąć działania, które pozwolą na uregulowanie kwestii spadkowych. Oto kilka sposobów:

• sporządzenie testamentu we właściwym czasie – gdy osoba jest jeszcze w pełni świadoma i zdolna do podejmowania decyzji;
• zapis windykacyjny – umożliwia przekazanie konkretnego składnika majątku danej osobie jeszcze za życia testatora;
• darowizna – pozwala na rozdysponowanie majątkiem przed śmiercią;
• umowa dożywocia – daje możliwość przekazania nieruchomości w zamian za dożywotnie utrzymanie.

Podsumowanie

Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie może sporządzić testamentu, a wszelkie próby obejścia powyższego mogą zostać skutecznie zakwestionowane.

Dlatego sprawy majątkowe należy porządkować, zanim choroba uniemożliwi realizację powyższego. W takiej sytuacji warto skonsultować się z radcą prawnym, który pomoże znaleźć najlepsze rozwiązania i zabezpieczyć przyszłość bliskich.

Powyżej wykorzystano zdjęcie autorstwa Emrullah, opublikowane w serwisie pexels.com.